Yılbaş gecesi Kim Milyoner Olmak İster yarışmasında izleyenleri hayretler içinde bırakan bir soru soruldu. Yarışmada "100 kilometreyi koşup en hızlı bitirecek olan hangisi olurdu" sorusu soruldu ve insan, at, deve kuşu ve çita şıkları verildi.
Soruya Oktay Kaynarca'nın desteğiyle "insan" cevabını veren yarışmacı doğru cevabı bilmiş oldu ancak bu durum tartışmaları alevlendirdi. İnsanın 100 kilometreyim at, devekuşu ve çitadan daha hızlı koşmasının mümkün olmadığını söyleyen çok sayıda kişi duruma tepki göterdi.
At 1 günde kaç km gider?
Mesafe açısından, bir at günde ortalama 50 ila 60 kilometre (31 ila 37 mil) yol gidebilir. Bu durumda at 2 günde 100 kilometreyi koşabilir.
Peki insan 100 kilometreyi iki günde koşabilir mi?
Dünyanın En Hızlı Koşan Hayvanı Olan Çita Bunu Nasıl Başarıyor?
Dünyanın en hızlı koşan kara hayvanı saatte 104 kilometrelik azami hıza ulaşan çitadır. Bu hayvanlar, her evrimsel adaptasyonun bir diğeriyle karşı karşıya geldiği, sonu gelmeyen bir silahlanma yarışının ürünüdür.
Dünyanın En Hızlı Koşan Hayvanı
Çita, son on milyon yıldan beri en hızlı kara hayvanı olma rekorunu elinde tutuyor. Elbette bu kadar hızlı olmasını sağlayan bazı fiziksel avantajlara sahip.
Yırtıcı hayvanlar genellikle vahşi ve başarılı avcılar olarak algılanır. Ancak gerçek şu ki avlar sıklıkla başarısızlıkla sonuçlanır. En güçlü ve korkutucu yırtıcı hayvanlar için bile başarısızlık başarıdan daha yaygındır.
Bunun sonucunda hem avcılar hem de avlar, bir “evrimsel silahlanma yarışı”na girmişlerdi. Bu yarış neticesinde, avcıların kendilerini daha iyi avcılar yapan ve avların yakalanmaktan kaçınmak için daha etkili savunmalar geliştirdiği özellikler ortaya çıkmıştır. Yakalanmaktan kaçınmak için hıza ve çevikliğe güvenen bir antilop için yalnızca en hızlı, en çevik olanlar hayatta kalır.
Dünyanın en hızlı hayvanı olan çitalar adaptasyon yani çevresel koşullara uyum sağlamanın harika örnekleridir. Bu durumda, onların uzmanlıkları hız içindir.
Elbette ancak aynı şey avcıları için de geçerlidir. Bunun bir örneği dünyanın en hızlı koşan hayvanı çitalardır. Bir çitanın yiyecek için yaptığı kovalamacaların yalnızca yaklaşık %60’ı sonuç verir, ancak hepsi çeviklik gösterisidir.
Çitalar nasıl bu kadar hızlı koşar?
Savananın diğer kedileriyle karşılaştırıldığında, çitalar pek de tehdit gibi görünmeyebilir. Vücutları daha küçük ve zariftir, dişleri daha küçüktür ve pençeleri bir aslan veya leoparınkinden daha kısa ve daha küttür. Ancak çitaların özel silahı güçleri değil, hızlarıdır.
Çitalar koşmak için yapılandırılmıştır. Uzun ve sıska yapıları, çevik ve aerodinamik açıdan uyumlu oldukları anlamına gelir. Sert pençe pedleri ve kavrayıcı pençeleri yere tutunmak için gelişmiştir. Geniş burun kanalları ve akciğerleri oksijen akışını kolaylaştırır ve en yüksek hızlarına ulaştıklarında hızlı hava alımlarına izin verir.
İnce gövdesi, küçük kafası, yassı göğüs kafesi ve uzun, ince bacakları hava direncini en aza indirir. Kürek kemikleri köprücük kemiğine bağlı değildir. Bu, bacaklarını uzatmalarını ve vücutlarını daha fazla esnetmelerini sağlar.
Ancak inanılmaz hızlı koşma yeteneklerine rağmen, çitalar nadiren en yüksek hızda avlanırlar. Başarılı olmak ve ceylanlar gibi kaçış taktiği olarak hızlı dönüşler kullanan hayvanları yakalamak için çevik bir biçimde, hızı dengelemeleri gerekir.
Başarı, maksimum hızda değil, yavaşlayabilme yeteneğinde gizlidir. Çitalar yüksek hızda keskin dönüş yapamazlar; bunun yerine ayak pedleri ve pençelerini kullanarak yavaşlayıp kontrollü dönüşler yaparlar. Çitalar, hızlanmalarından daha hızlı yavaşlayabilirler. Hızlanma ve yavaşlama farklı kas gruplarını gerektirir ve çita her iki süreçte de diğer kara hayvanlarına göre daha üstündür.
İnsanlar neden çitalardan daha hızlı koşamaz?
Dünyanın en hızlı koşan insanı ise bilindiği gibi Usain Bolt’tur. Usain Bolt 2009’da 9,58 saniye ile 100 metre koşuda dünya rekoru kırdığında, ortalama hızı saatte 37.58 kilometre idi. Çıkabildiği maksimum hız ise yaklaşık 44.72 km/s olmuştu. Bu da bir insan için akıllara durgunluk verecek büyüklükte bir hızdır ve dünyada çok az koşucu bu performansa ulaşacaktır.
Bir çita kadar hızlı koşmamızı engelleyen birçok faktör var. Öncelikle ellerimiz ve ayaklarımız daha büyüktür. Bu bize daha iyi bir denge sağlasa da, hız konusunda da taviz veriyoruz. Ürettiğimiz enerjinin daha fazlasının ağırlığımızı taşımaya gitmesi nedeniyle daha hantalız.
Hızımızı etkileyen en önemli faktörlerden biri de kaslarımız. İnsanlarda 3 tip kas vardır. Bunlar; çizgili kas (ya da iskelet kası), düz kas ve kalp kasıdır. İskelet kası, miyosit adı verilen bireysel kas lifi demetlerinden oluşur.
Tip 1 kas lifleri, kasılma ve gevşeme süreçlerinde daha yavaş bir tepki gösterir. Aerobik aktivitelerde uzun süreli dayanıklılık gösterme eğilimindedirler. Tip 2a: Hem dayanıklılık hem de kuvvet açısından orta seviyede performans gösterir. Tip 2b: Kısa süreli, yüksek yoğunluktaki aktivitelerde yüksek kuvvet üretir, ancak dayanıklılık açısından zayıftır.
Genel olarak kas lifi tiplerinin iki ana türe ayrıldığı kabul edilir: yavaş seğirme (tip I) kas lifi ve hızlı seğirme (tip II) kas lifi. İnsanlarda kabaca %50 yavaş seğirme ve %50 hızlı seğirme kas lifi bulunur. Hızlı seğirme kasları, kısa, hızlı enerji patlamalarını destekler. Yavaş seğirme kasları ise uzun süreli aktivitelerde etkilidir.
Çitalar yaklaşık %70 oranında hızlı seğirme kaslarına sahiptir. Bu, çitaların neden bu kadar hızlı olduğunu ve insanların neden daha yavaş olduğunu açıklar
