Planör, havanın uygun şartlarını kullanarak havalanabilen ve uzun süre uçabilen motorsuz hava aracıdır. Kanatları, havada kalmasını ve süzülmesini sağlar.
Planör, motorsuz ve hafif bir hava aracıdır. Kanat yapısı sebebiyle havalanan ve süzülebilen planör, uçmak ve adrenalin yaşamak isteyenlerin tercih ettiği bir araç. Pilotaj yeteneklerini, uçma dürtülerini geliştirme özelliği olan hafif bir uçak aynı zamanda. Sportif havacılığın en çok gelişme gösteren dallarından biridir. “Motorsuz uçak mı olur?” sorusu aklınıza gelebilir. Hatta bu uçak kilometrelerce uçabilir ve saatlerce havada kalabiliyorsa ayrı bir şaşkınlık yaşayabilirsiniz. Gerçekten de böyle bir uçak var ve saatlerce havada kalabiliyor, kilometrelerce uçabiliyor. Farklı bir uçuş deneyimi yaşatan planörle 16 yaşından itibaren uçabilirsiniz. Planör eğitimleri Türkiye’de sadece Türk Hava Kurumu bünyesindeki İnönü Uçuş Eğitim Merkezi’nde yapılıyor. Hezârfen Ahmet Çelebi gibi kanat takıp Galata Kulesi’nden Üsküdar’a uçamayabiliriz; ancak planörlerle rahatlıkla ucuz bir uçuş keyfi yaşayabilirsiniz.
Tarihi
Planörün tarihi 1800’lü yılların sonlarına kadar uzanıyor. 1871 yılında Alphonse Penaud, ilk defa yapısal dengeli bir model uçakla Paris’te 11 saniyede 40 metre uçurarak havacılıkta çığır açtı. “Phanophore” adını verdiği bu uçak, tarihteki ilk yapısal dengeli motorsuz uçaktır.
1886 yılında Alman mühendis Otto Lilienthal, icat etti planör tarzı kanatlarla Berlin yakınlarındaki bir tepe üstünden uçuş denemeleri yaptı. Denemelerinin birçoğunda başarılı oldu. Bu kanatlarla kilometrelerce uçmayı başaran Lilienthal, havanın yükseltme gücünü kullanarak uçan ilk kişidir. Bu bakımdan Lilienthal, “modern planörcülüğün babası” olarak anılır. Lilienthal, bir deneme uçuşunda düşerek hayatını kaybetmiştir.
Amerikalı bisiklet ustaları Orville ve Wilbur Wright kardeşler, 1900’lü yılların başlarında motorlu uçuş denemelerinden önce ön testlerde planör kullandı. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) spor amaçlı planörler yapıldı. 1930’lu yıllarda planörlerin sportif kullanımı yaygınlaşmaya başladı. İkinci Dünya Savaşı’nda asker taşımak için askeri amaçlarla kullanıldı.
Türkiye’de ilk kez, 1935 yılında, Atatürk’ün talimatıyla Türk Hava Kurumu (THK) bünyesinde Planörcülük Okulu açıldı. Bu tarihten günümüze kadar THK bünyesinde planör eğitimleri verilmektedir.
“Planör” kelimesi, Fransızca “süzülerek uçmak” anlamındaki bir sözcükten türetilmiştir. Eski İngilizcede “glidan” olarak adlandırılmıştır.
Özellikleri Nelerdir?
Planör, havadan ağır, motorsuz bir hava aracıdır. Ancak kalkacak kadar gücü olan ve gerektiğinde uçuşları uzatmak için kullanılan küçük motorlu planörler de vardır. Kanatlarının yapısı, aerodinamik verimliliği, pilot yeri ve kumandaları bakımından farklı türleri bulunuyor. Motorsuz planörlerin kalkışı başka bir motorlu uçak tarafından veya pist başındaki makara sistemi sayesinde sağlanıyor. Sabit kanatları, yapısı sayesinde kaldırıcı güç oluşturur. Uzun kanatları rüzgâr akımlarını yakalar, aracın havalanmasını ve süzülmesini sağlar.
Planörün havalanması için uzak bir noktadaki makaralı vince bağlı halatlar, planörü 120 kilometre hızla çekiyor ve planör kanat yapısının yardımıyla havalanıyor. Kalkış için bir uçak veya kara aracı da kullanılabiliyor. Daha masrafsız olduğu için genellikle vinçle kalkış yöntemi kullanılıyor. Sırt kalkış veya termal ısı yöntemleri ile yükselebiliyor. Bu sebeple sağlıklı bir uçuş için hava koşulları büyük önem taşıyor. Özellikle sıcak hava akımları daha kolay yükselmesini, havada daha çok kalmasını ve daha iyi süzülmesini sağlar.
Aracın ağırlığı yaklaşık 500 kilogram. Tek veya iki kişilik kapalı bir kokpiti bulunuyor. Motoruz olduğu için sessiz bir uçuş keyfi yaşatıyor. Planörlerde de, uçaklardaki gibi uçuş kontrol cihazları ve aletleri, iniş takımları ve yükseklik göstergesi (altimetre) gibi parçaları bulunuyor. Genellikle fiberglas, plastik ve kontrplak gibi hafif malzemelerden veya alüminyum gibi hafif alaşımlı metallerden üretiliyor. Gövdenin altındaki tek tekerlek iniş için yeterli oluyor. Yumuşak ve otlak alanlara iniş yapabiliyor. Planörler, saat 165 mil hız yapabiliyor. Havada kalışı ve ilerlemesi hava fileleri denilen parçalar tarafından sağlanıyor. Planörün ileri gidişi pozisyonunda oluşan hava fileleri, kanat üstü profil kesiti sayesinde kanat üstünde türbülans oluşturuyor. Kanat altı profil kesiti sebebiyle de hava fileleri kanat altında kaldırıcı güç oluşturuyor. Bu şekilde havada kalma ve ilerleme sağlanıyor. Kanat özellikleri sebebiyle çok kısa mesafede iniş ve kalkış yapabiliyor. Planör, genelde ovaları çevreleyen küçük tepeli bölgelerde daha verimli uçuş imkânı sağlar. Ovaları çevreleyen tepeler arasında ısınan bölgeden yükselen hava, soğuk bölgelere doğru akarken planörü iterek havalandırır. Bu şekilde uçuş sağlanır.
Türkiye’de planör uçuşları için en uygun bölgelerden biri Eskişehir’in İnönü ilçesi. İnönü’deki planör sahası, kuzey rüzgârlarının yükseldiği noktada bulunuyor. İnönü’de biri 90 metre, diğer 11 metre uzunluğunda iki planör pisti bulunuyor.
Planör Pilotu Nasıl Olunur, Eğitimler Nelerdir?
Türkiye’de Türk Hava Kurumu bünyesindeki Eskişehir İnönü Havacılık Eğitim Merkezi’nde çeşitli tarihlerde başlangıç kursu, tekamül kursu ve ileri tekamül kursu açılıyor. Planör pilotluğunun başlangıcı niteliğindeki kursa katılabilmek için bazı şartları yerine getirmek gerekiyor. Öncelikle 16 yaşından gün almak gerekiyor. En az ilköğretim okulu mezunu olanlar; 1,55-1,90 metre boyunda, 45-90 kilogram ağırlığında olan kişiler başvuru yapabiliyor. Planörlük başlangıç kursu 18 gün sürüyor. Hava koşullarına göre kurs süresi uzayabiliyor. Kursa devamlılık mecburiyeti bulunuyor. Kurs boyunca 7 sorti uçuş yapılıyor. Kursiyerlere uçuş sırasında paraşüt takılıyor.
Başlangıç kursu için istenen belgeler şunlardır; öğrenim belgesi, nüfus cüzdan fotokopisi, adli sicil kaydı, başvuru dilekçesi, 6 adet vesikalık fotoğraf, ferdi kaza sigorta poliçesi (uçuş süresi boyunca), kan grubu belgesi, sağlık raporu (Beş hekim imzalı ve “uçuşa, atlayışa elverişlidir” ibaresiyle), 18 yaşından küçükler için veli/vasi imzalı muvaffakatname, 18 yaşından büyükler için taahhütname…
Planör pilotluğu lisans eğitimi için de 17 yaşını doldurmuş olmak gerekiyor. Teorik ve uçuş eğitimini tamamlayan pilot adayı için en az lise veya dengi okul mezunu olma şartı aranıyor. Yetkili kurumlarda sağlık raporu ve sağlık sertifikası alması gerekiyor. Planör pilotluğu lisans eğitimi için istenen belgeler şunlardır; öğrenim durum belgesi, nüfus cüzdan fotokopisi, adli sicil kaydı, başvuru dilekçesi, 6 adet vesikalık fotoğraf, ferdi kaza sigorta poliçesi (uçuş süresi boyunca), kan grubu belgesi…
Planör eğitiminde rüzgârlar, hava durumu, yerdeki havanın sıcaklığı (termal), bulut hareketleri gibi etkenler öğretiliyor. Bu bilgiler ne kadar iyiyse o kadar uzun süre havada kalabilirsiniz. Ayrıca, bu bilgiler sayesinde sağlıklı bir uçuş ve sarsılmadan iniş yapabilirsiniz. Bu sebeple, planörün meteoroloji bilgisi, motorlu bir uçağın pilotunun meteoroloji bilgisinden daha iyi olmalı.
Planörlük eğitiminde 24 saat hoca ile 6 saat de yalnız uçuş yapılıyor. Yalnız uçamayan veya yalnız uçmaya yeterli görülmeyen kursiyer, pilot lisansı alamıyor. Eğitimde ayrıca 50 saat teorik ders veriliyor. Eğitimde başarılı olabilmek için bu derslerden 75 ve üzeri puan almak gerekiyor. Teorik dersler şunlar; hava hukuku, hava aracı bilgisi, uçuş performansı ve planlama, insan performansı ve limitleri, meteoroloji, seyrüsefer, uçuş prensipleri, haberleşme usulleri, yelken-termik, ilk yardım, acil durum usulleri…
Planörlük eğitiminde dört safhada başarılı olmak gerekiyor. Bu safhaları başarı ile tamamlayan adaylar pilot brövesi takabiliyor. Uçuş safhalarını şöyle sıralayabiliriz;
Planör ‘A’ Brövesi Safhası: İntibak, basit-devamlı tesirler, düz uçuş, dönüş, iniş kalkış eğitimleri ile solo meydan turu uçuşu
Planör ‘B’ Brövesi Safhası: Çarpma rüzgâr ile irtifa alma eğitimi ve solo yelken uçuşu
Planör ‘C’ Brövesi Safhası: Kuru ve bulut termiği ile irtifa alma eğitimini ve solo termik uçuşu
Planör Pilot Lisansı Safhası: Çeker uçak/motorlu planör ile kalkış, seyrüsefer eğitimlerini ve lisans alma uçuşu.
Bunları Biliyor musunuz?
1930 yılında Frank Hawks adlı Amerikalı bir pilot, “Texaco Eaglet” adlı planörle 8 günde San Diego’dan New York’a kadar uçtu. Hawks’ın bu uçuşu, planör etkinliklerinin yaygınlaşmasına ön ayak oldu.
Hava Harp Okulu öğrencileri, her yıl yaz kamplarında planör eğitimi alıyor. Geleceğin savaş uçağı pilotları, planörle yere farklı bir açıdan bakıyor ve farklı sorti imkânları buluyor.
Bazı planörler uzay aracı olarak, bazıları da askeri amaçlı savaşlarda kullanılmıştır.
İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında 1944 yılında bir planör, savaş esirlerinin potansiyel bir kaçış yöntemi olarak gizlice inşa edildi.
Usta bir pilot planör ile kilometrelerce uçabilir, kişisel şartlarına göre 2 gün havada kalabilir.
Planörler, uygun hava koşullarında saatte 280 kilometre hıza ulaşabilir.
Türkiye’de THK bünyesinde yapılabilen planörcülük, Amerika ve Avrupa’da çok sayıda amatör kulüp tarafından yapılmaktadır.
THK, bünyesindeki kursların haricinde talep halinde bölgesel kurslar da açabiliyor.
19. yüzyılında başlarında Trabzon’un Of ilçesinde yaşayan Veli Direko adlı bir medrese hocasının, bir arkadaşı ile bir martının kanadını inceleyerek tahtalardan planör benzeri bir kanat yaptıkları ve Direko’nun bu kanatla 200 metre uçtuğu rivayet edilir.
Planör, en iyi süzülen hava aracı olarak bilinir. Türbülanslarda kanatları katlanmaz.
Planörlerde eğitim alanlar veya tek seferlik uçuş yapmak isteyenler ön koltukta oturabilir. Eğitimci arka koltuktan planörü kontrol edebilir.