6 Şubat Kahramanmaraş depreminin yarattığı yıkım, toplumda halihazırda ihtiyaçları görünmez halde olan engelli kadınların sorunları üzerinde çarpan etkisi yarattı. Bölgede çadır ve konteynerlerde yaşayan depremzede ve engelli kadınların ihtiyaçlarına hâlâ cevap verilemedi.
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları (CİSÜ) Platformu üyesi Engelli Kadınlar Derneği (ENGKAD) Temsilcisi Zeynep Şule Yılmaz, “Ne yazık ki bu yüzden tuvaletini saatlerce tutmak durumunda kalan, sürekli birilerinin yardımıyla tuvalet ihtiyacını gidermek zorunda kalan engelliler var” diye konuştu.
Yılmaz, deprem bölgesinde engelli kadın sayısının bilinmediğini ancak bu oranın en az yüzde 7,9 olduğunun tahmin edildiğini söyledi ve engelli kadınların CSÜS hizmetlerine erişiminin çok güç olduğunu ekledi.
Yılmaz, engelli kadınların yaşadığı sorunları detaylandırarak şu açıklamayı yaptı:
“Hijyen ve menstrüel ürünler tırlardan dağıtıldığı için birçok engelli kadın buralara erişimde sorun yaşıyor. Yardımın dağıtılma şekli erişilebilir olmadığı için engelli kadınlar ya birinin yardımıyla ya da onlar adına başkasının bu tarz ürünlere ulaşmasıyla ihtiyaçlarını giderebiliyorlar. Şu an CSÜS hizmetleri verilse bile bu hizmetlerin verildiği binaların engelli kadınların erişimine uygun olup olmadığını bilmiyoruz. Engelli öğrenciler için okul şartları uygun olmadığından aileler de kızlarını okula göndermiyor olabilir. Çadır ve konteyner kentler engelli insanlar için uygun değil. Depremin ilk günlerinde en çok zorlanılan konulardan birisi de erişilebilir olmayan tuvaletlerdi.”
Cinsel şiddet ve istismar riski artıyor
Bölgedeki sağlık personelinin engelli kadınlar ya da depremden etkilenen engelli kadınlarla çalışma konusunda herhangi bir eğitim alıp almadıklarının bilinmediğini ifade eden Yılmaz, “Travma sonrası kişinin bir şeyleri kontrol edebiliyor olduğuna dair inancı çok önemli” diye belirtti ve bu inancın engelli kadınlar söz konusu olduğunda daha az mümkün olduğunun altını çizdi.
İhtiyaçlara erişimde yaşanan sıkıntıların cinsel şiddet ve istismar riskini artırdığına vurgu yapan Zeynep Şule Yılmaz, şunları kaydetti:
“Engelli kadınlar olarak yardımcı teknolojilere erişemememiz ve fiziki ortamın da erişilebilir olmaması dolayısıyla sürekli yardım almak zorunda olduğumuz bir yerde, kontrolün bizde olduğu inancından da söz edilemez ne yazık ki… Bir diğer konuşulması zor konu ise artan cinsel şiddet ve istismar riski. Gerek kalabalık ortamlarda yaşanması, gerekse en mahrem ihtiyaçların bile bir yakınla giderilmek zorunda kalınması dolayısıyla cinsel şiddete maruz kalma riski artıyor.”
Tuvalet ve duşlara erişim güç
Uluslararası Af Örgütü, Adıyaman, Gaziantep, Hatay ve Kahramanmaraş illerindeki farklı bölgelerde yerlerinden edilen depremzedelerin barındıkları toplam 21 yeri ziyaret etti.
Ziyaret edilen yerlerin bir kısmı farklı tip ve kalitedeki çadırlardan oluşan kamplar, diğerleri ise barınma birimi olarak kullanılan konteynerler ve bu yerlerdeki koşullar birbirinden farklı. Ancak devlete bağlı resmi kurumlar ve diğer insani yardım aktörleri tarafından kurulan daha resmi kamplarda dahi, kısıtlı hareket kabiliyetine sahip yaşlıların ve engelli kişilerin içinde bulunduğu durum, müdahalede eksiklikler olduğunu ortaya koydu.
Engelli kişiler, yerlerinden edilen depremzedelerin barındıkları yerlerdeki tuvaletlerin ve duşların kendileri için erişilebilir olmadığına dair endişelerini ifade etti. Ziyaret edilen 21 yerin tamamında tuvaletlerde rampa erişimi bulunmadığı gibi, hareket kısıtlılığı olan kişilerin bunları kullanmalarını sağlayacak tutma yeri, ip ya da iskemle yoktu.
Erişilebilir biçimde hazırlanmamış altyapı ve hijyen koşullarına dair duyulan endişelerin, kısıtlı hareket kabiliyetine sahip kişileri özerkliklerinin büyük ölçüde azaldığı durumlara ittiği bildiriliyor. Belgelenen bir vakaya göre bu durum, bir ailenin birbirinden ayrı düşmesine neden oldu. Ayrıca yaşanan depremler sonucunda engelli kişilerin sayısında yaşanan artış ve pek çoğunun yaşam standartlarındaki gerileme, bu kişilere bakım verecek kişilere duyulan ihtiyacı da benzer bir biçimde artırıyor ve artan bakım sorumlulukları daha da zorlu hale geliyor.
‘Tuvalete gitmemek için beslenemiyorum’
Kamptaki tuvalet ve duşlara gidebilmek için annesi ve erkek kardeşinin yardımına ihtiyaç duyan 32 yaşındaki fiziksel engelli Nurcan, erişilebilirlikle ilgili kısıtların gündelik yaşamını ve temel haklarını nasıl etkilediğini şöyle anlattı:
“Burada hareket edemiyor, tuvaleti kullanamıyor, duş alamıyorum. Evdeyken daha rahattım… İyi beslenemiyorum. Eskisi gibi yemek yersem tuvalete çıkma ihtiyacı duyacağımdan korkuyorum. Evdeyken [tek başıma] gidebiliyor, ne istersem yapabiliyordum. Ama burada yapamıyorum.”
Hijyen hala büyük sorun
6 Şubat’ta annesini yitirdiği depremde sağ bacağını da kaybeden sekizinci sınıf öğrencisi 13 yaşındaki bir kız çocuğunun ablası ise, “Lazımlığı kullanamıyor çünkü lazımlık çok dengesiz. Düşerse bu kesik yarası için çok tehlikeli olur” dedi.
Erişebilir hijyen yerlerinin olmayışı, kamptaki yetersiz barınma koşullarını daha da ağırlaştırıyor ve ampütasyondan hemen sonra enfeksiyon riskinin yüksek olduğu önemli bir dönemde çocuğun sağlığını tehdit ediyor.